De comeback van de letters Q, W en X in het Turks?

Als het van de Turkse premier Tayyip Erdogan afhangt, dan maken binnenkort de letters Q, W en X hun intrede in het Turks. Bijna een eeuw lang waren die letters verboden.

Nadat Atatürk in 1923 de Turkse Republiek had opgericht werd een groot aantal maatregelen genomen, zowel op politiek, wettelijk, cultureel, sociaal als economisch vlak, om van Turkije een moderne seculiere natiestaat te maken.

Eén daarvan was de omschakeling van het Arabische naar het Latijnse alfabet, dat de meeste westerse talen (ook het Nederlands) hanteren. Die overgang werd vastgelegd in de Alfabetwet van 1 november 1928, die van kracht werd met Nieuwjaar 1929.

Een taalcommissie wou een overgangsperiode van vijf jaar inlassen, maar dat vond Atatürk te lang. Drie maanden, voorzag hij.

Atatürk himself ging op tournee doorheen Turkije om aan te tonen hoe makkelijk het was om dat nieuwe alfabet aan te leren. Hij componeerde zelfs een liedje om zijn onderdanen te helpen.

Maar in dat nieuwe alfabet was er geen plaats voor de Q, de W en de X. Er werd gesuggereerd dat Atatürk (geboren als Mustafa Kemal) de Q verbood omdat hij de K gewoon mooier vond in zijn handtekening (één van de populairste Turkse tattoos intussen).

Maar het is veel plausibeler om aan te nemen dat het met het Koerdisch te maken. In de Koerdische talen bestaan die letters namelijk wel. Atatürk streefde naar een cultureel homogeen Turkije, en daarin was geen plaats voor letters die Koerdisch verraadden.

Voor de Koerdische minderheid (20 % van de Turkse bevolking) was dat verbod een teken van culturele onderdrukking. In de stappen naar erkenning van de Koerden was het pas in de jaren 90 toegestaan om in het openbaar Koerdisch te spreken. En pas 10 jaar geleden mochten Koerden in Turkije hun Koerdische naam gebruiken, maar dan wel nog altijd zonder W, X of Y.

Een vreemde situatie hoe dan ook. In Engelse leenwoorden in het Turks worden de letters ontweken met "ks" i.p.v. "x" (vb. taksi), of "ku" i.p.v. "q" (vb. kuantm). De v wordt als "w" uitgesproken, dus dat "probleem" is ineens van de baan. Daartegenover staat dat de gewraakte letters in eigennamen wél kunnen voorkomen, zoals de verzekering AXA OYAK, de tv-zender SHOW TV, of in buitenlandse eigennamen, zoals Washington.

Het taboe rond de W, X en Y is minder groot intussen en premier Erdogan wil daarom die oude maatregel overboord gooien.